Recensie – AI Theoloog

Recensie Waarheen moet ik gaan – John Dunkelgrün

We leven in tijden waarin antisemitisme maar niet minder wordt en vooral onder jongeren een ‘hardnekkig probleem’ is, zoals blijkt uit recent onderzoek van de Anne Frank Stichting.[1] In Waarheen moet ik gaan is antisemitisme allesbehalve een abstract begrip uit een onderzoeksrapport, maar in toenemende mate concreet voelbaar in de beschrijving van het leven van de joodse families Dunkelgrün en Kulscár, afkomstig uit respectievelijk Polen en Hongarije. Het boek bestaat uit drie delen waarbij het eerste gedeelte de omzwervingen van de familie Dunkelgrün beschrijft waarbij de hoofdpersoon Jozef Dunkelgrün is, die de vader van de auteur is. Jozef groeit op in een joods gezin in Polen waarbij zijn vader diverse textielfabrieken had. Door het opkomende antisemitisme besluit de familie te verhuizen naar Duitsland. Ook daar krijgt de familie steeds meer last van het opkomende antisemitisme en de jonge Jozef mag voor het bedrijf van zijn vader verkennen of er een markt in Palestina is om daar mogelijk naar toe te emigreren. Uiteindelijk komt het gezin Dunkelgrün in Den Haag terecht en begint daar een textielfabriek. Het gaat in het begin niet makkelijk maar uiteindelijk gaan de zaken crescendo wat mede komt door het zakeninstinct van Jopie, want zo noemt hij zichzelf in Nederland. Jopie geniet van het leven en is een succesvol zakenman maar uiteindelijk wil hij met een joods meisje trouwen. Het eerste deel eindigt met de eerste date tussen Jopie en Bory Kulscár (de moeder van de auteur). Het tweede deel van het boek gaat over de levensloop van de familie Kulscár beschreven door de ogen van Márton, de vader van Bory. Hij wordt geboren als derde zoon in een arm gezin in een dorpje op het Hongaarse platteland. Via allerlei omzwervingen in Amerika, Perzië en Londen begint hij uiteindelijk een succesvolle winkel in Perzische tapijten in Boedapest. Maar ook hier zorgt het opkomende antisemitisme ervoor dat Márton besluit om te emigreren en komt hij uiteindelijk terecht in Den Haag, waar hij zeer succesvol is als handelaar en ondernemer. Het lukt hem echter niet om een joodse vrouw in Nederland te vinden en uiteindelijk trouwt hij met de Hongaarse Lenke. Ze trouwen en krijgen uiteindelijk drie kinderen. Het tweede deel eindigt ook bij een beschrijving van de eerste ontmoeting tussen Bory en Jopie. In het derde deel wordt de opkomst van het nazisme en de uitbraak van de Tweede Wereldoorlog beschreven. Bory en Jopie zijn ondertussen getrouwd en de auteur beschrijft heel mooi hoe gedurende de eerste jaren van de oorlog het de joden in Nederlands steeds moeilijker gemaakt wordt. Uiteindelijk lukt het de familie om met behulp van Pachu, een Italiaanse vriend van Jopie die bij de Italiaanse ambassade werkt, via België en Frankrijk te vluchten naar Zwitserland. Wat opvalt is de rake beschrijving hoe de joden door de Zwitsers behandeld werden. Zwitserland was een neutraal land waar ook een sterk anti-joods sentiment heerste en wat bang was voor een tsunami van joodse vluchtelingen. Uiteindelijk keren alle naar Zwitserland gevluchte familieleden weer terug naar Nederland en proberen in het naoorlogse Nederland hun bestaan weer op te bouwen.

Het boek is een combinatie van feiten, aangevuld met fictie waardoor het boek prettig wegleest. De auteur is er uitstekend in geslaagd om meeslepend te beschrijven wat het betekende om jood te zijn in het begin van de twintigste eeuw, maar vooral ook hoe het opkomende antisemitisme zulke destructieve gevolgen op hun levens heeft gehad. Naast een prachtig tijdsbeeld van de joodse cultuur, biedt dit boek vooral ook stof tot nadenken voor onze tijd waarin antisemitisme nog steeds welig tiert en waar steeds meer mensen gedwongen moeten vluchten. Kortom, een goed boek om mee te nemen op vakantie en dat naast veel leesplezier, ook voldoende stof tot nadenken geeft.

John Dunkelgrün, Waarheen moet ik gaan, Amphora Amsterdam 2022, 752 pp., €39,95, 9789064461699.

[1] Zie https://www.annefrank.org/nl/over-ons/onderzoek/sociaal-onderzoek/onderzoek-naar-antisemitisme/antisemitisme-vo-2023/

Recensie Virtual Reality Church – Bock & Armstrong

Een van de opvallendste trends in de wereld van het Internet van de afgelopen jaren is de metaverse. Er zijn allerlei digitale profeten die beweren dat dit onze toekomst helemaal op zijn kop gaat zetten en zelfs de Amerikaanse social media-reus Facebook heeft eind 2021 haar naam veranderd in Meta. De metaverse is een driedimensionale volgende versie van het internet waarbij je letterlijk onderdeel wordt van een virtuele realiteit en waarbij de fysieke en de digitale wereld steeds meer in elkaar overlopen. Uiteraard zijn er ook vele mensen die nadenken over wat het zou betekenen om kerk te zijn in een Virtual Reality (VR) wereld hetgeen ook gebeurt in dit boek. Het interessante aan dit boek is dat het niet geschreven is door jeugdige techneuten maar door twee gerenommeerde theologen die al een aardig tijdje meelopen (Darrell Bock is onder andere de auteur van een gezaghebbend en veelgebruikt commentaar op het boek Lucas).

In dit boek staan Bock en Armstrong stil bij de vraag wat het betekent om kerk te zijn in een virtuele wereld en beginnen zij met een geschiedenisles. Op vaak humoristische wijze laten ze zien hoe de kerk door de eeuwen om is gegaan met technologische veranderingen. Eigenlijk is de onderliggende vraag eeuwenoud en lijkt het dat VR het volgende onderwerp in het rijtje technologische veranderingen is waar de kerk wat mee zou moeten. De auteurs leggen daarna uit wat het woord virtueel betekent en wat een virtuele wereld in VR inhoudt. Net als vele anderen die over technologie schrijven, refereren Bock en Armstrong ook aan het feit dat de coronapandemie het gebruik van virtuele technologie enorm versneld heeft. Wat dit boek onderscheidt van andere boeken is dat beide schrijvers een goed evenwicht hebben gevonden tussen het beschrijven van VR en de theologische onderbouwing voor het omgaan met technologie. Ze onderhouden een positie waarbij ze terecht aangeven dat technologie iets is dat door God gegeven is aan de mens en dat het ingezet mag worden voor de aanbidding van God maar dat het tegelijkertijd niet iets mag zijn dat je afleidt van God.

Tegelijkertijd roept VR ook een aantal nieuwe fundamentele, filosofische vragen op waarbij bepaalde theologische vanzelfsprekendheden opnieuw moeten worden doordacht. Vragen zoals of je daadwerkelijk iemand kan dopen in VR of dat je samen virtueel avondmaal kan vieren. In het boek roepen de auteurs kerken op om na te denken over de volgende drie vragen met VR aan de slag te gaan: 1. Wat betekent het samenzijn van de kerk in VR, 2. Wat is de liturgische traditie van de kerk en 3. Hoe kunnen de sacramenten zo volledig mogelijk bediend worden. De auteurs beschrijven vervolgens vanuit verschillende theologische tradities, zoals de rooms-katholieke transsubstantiatieleer en het memorialisme, wat mogelijke oplossingen en knelpunten zijn en moedigen vooral kerken aan om dit soort technologische mogelijkheden zich niet af te laten houden wat het in essentie betekent om kerk te zijn.

Door de coronapandemie is het gebruik van digitale middelen om kerk te zijn enorm toegenomen waardoor er in mijn ogen door veel kerken te weinig tijd genomen om hier voldoende op te reflecteren. Dit boek biedt voldoende handvatten om hierin te voorzien en goed materiaal voor elke kerk en theologisch professional die na wil denken over wat het betekent om kerk te zijn in de virtuele wereld. VR en de metaverse klinkt voor velen misschien nog als iets exotisch dat pas over lange tijd ook in de kerk gebruikt zal gaan worden, toch wordt onze wereld steeds digitaler en begeven, met name jongeren, zich steeds vaker in virtuele werelden waardoor het goed is om als kerk na te denken wat dit voor impact heeft en dit boek is daarbij een goed vertrekpunt.

Darrell L. Bock en Jonathan J. Armstrong, Virtual Reality Church: Pitfalls and Possibilities, Moody Chicago 2021, 272 pp., €23,46/ €8,53 (Kindle e-book), 9780802420800/ 9780802499080 (e-book).