De nieuwtestamenticus en Islam-kenner Eduard Verhoef kreeg tijdens lezingen vaak de vraag wat de verschillen en overeenkomsten zijn tussen Jezus in de islam en Jezus in het christendom. Dit heeft geresulteerd in het beknopte en helder geschreven boek Jezus in christendom en islam. In ruim honderd pagina’s laat Verhoef zien hoe de visie op Jezus, oftewel de christologie, bij zowel het christendom als de islam zich heeft ontwikkeld en welke relaties daartussen zijn.
Bruggen slaan
In zijn betoog probeert de auteur een brug te slaan tussen beide religies om zo te komen tot een “samenleving waarin mensen met verschillende visies naast elkaar staan in plaats van tegenover elkaar” 1. Mijn aanvankelijke interesse in dit boek was vooral gewekt omdat ik meer wilde weten over wie Jezus is in de islam. Het boek stelt daarin zeker niet teleur en geeft een goed, zij het summier, beeld hiervan. Daar tegenover plaatst de schrijver ook de visie op Jezus in het christendom en legt vooral de nadruk op hoe deze zich ontwikkeld heeft. Er bestond in de eerste eeuwen van onze jaartelling een grote diversiteit aan Jezus-visies waarbij de verschillen vooral ontstonden rond de vragen of Jezus nu daadwerkelijk goddelijk en de zoon van God was en of hij daadwerkelijk uit de dood is opgestaan.
Concilie-christenen en jodenchristenen
Uiteindelijk is de kerk tot een officieel goedgekeurde christologie gekomen: “Jezus is volkomen God en volkomen mens, met twee naturen, een goddelijke en een menselijke, die onvermengd en ongescheiden zijn” 2. Deze visie is vastgesteld tijdens de concilies van Nicea (325) en Chalcedon (451) en Verhoef legt vooral de nadruk op dat deze christologie het product is van een politiek proces wat georkestreerd is door keizer Constantijn om zijn doel “één groot en eensgezind wereldrijk” 3 te ondersteunen. Het gevolg van deze officiële leer is dat andersdenkenden niet worden geaccepteerd, uit de kerk worden gezet en wegtrekken naar het oosten naar gebieden waar de invloed van de kerk minder aanwezig is. De schrijver besteedt in een groot gedeelte van het boek aandacht aan de grote diversiteit die er aan Jezus-visies was. In het boek focust de islamkenner Verhoef vooral op ‘jodenchristenen’ omdat hun visie op Jezus nogal veel overeenkomsten vertoont met de islam. Jodenchristenen waren meestal mensen uit de joodse traditie die ook volgelingen waren van Jezus waren en dus hun oude joodse tradities mengden met nieuwe christelijke gebruiken. Hun visie op Jezus sluit erg aan bij de Jezus-visie die de discipelen hadden in de synoptische evangeliën waarbij begrippen als ‘zoon van God’ en ‘messias’ op een joodse, lees politieke, manier worden geïnterpreteerd, met andere woorden, de christologie van jodenchristenen is een stuk lager dan die van concilie-christenen, zoals Verhoef de aanhangers van de kerkdogma’s noemt.
Mohammed in contact met christendom
Tijdens de ontstaansperiode van de islam moet Mohammed contact hebben gehad met verschillende groepen christenen, getuige de bijzondere rol die Jezus speelt in de Koran. Verhoef schetst een mooi historisch beeld waarin dit vooral christenen moeten zijn geweest met een Jezus-visie die afweek van de visie van de concilie-christenen. Hij laat een goed beeld zien van de vele overeenkomsten tussen de islam en het christendom maar laat ook zien dat er duidelijke verschillen zijn, waarbij de afwijzing van de drie-eenheid wellicht het belangrijkste is.
Waarom dit boek lezen?
Het boek van Verhoef is absoluut de moeite waard om te lezen en schetst een helder historisch beeld van wie Jezus is in de islam en in het christendom. De belangrijkste bijdrage die auteur mijns inziens levert, is dat hij de christologie van de hedendaagse kerk deconstrueert en de aandacht vestigt op de diversiteit van de verschillende Jezus-visies die er geweest zijn en welke rol de politiek die tijdens het ontstaan hiervan gespeeld heeft. Het boek zal vooral van waarde zijn voor eenieder die geïnteresseerd is in christologie vanwege de complementariteit die het zal bieden op de huidige standaardwerken in de systematische theologie. Het boek voldoet wat mij betreft ruimschoots aan de doelstelling die Eduard Verhoef voor ogen heeft: meer onderling begrip en ruimte voor dialoog 4 tussen de islam en het christendom.
Bibliografie
Eduard Verhoef, Jezus in christendom en islam, Middelburg: Skandalon 2021, 124 pp., €18,95, ISBN 9789493220027